Mustafa ÇOKAY’dan kısaca bahsederek yazıma başlamak istiyorum. Türkistan'da geçmişte etkili bir siyasi bir akım olan Alaş Orda siyasi hareketi mensubu. Çarlık Rusyası ve Sovyet işgali altında bulunan Türk halklarının birliğini savunması ile tanınır. Bu fikrin temsilcisi Alaş Orda hükümetinin üyesi, gazeteci ve yazardır. Türkistan'ın bugün Kazakistan sınırları içinde kalan Sır Derya bölgesi, Perovsk ilçesi, Jelek mıntıkasında, şimdiki Kızılorda Bölgesi'nin Şiyeli İlçesi'nde dünyaya gelmiştir. Dedesinin adı Torgay Datka babasının adı 'Çokay'dır. Kökeni Kazakistan’ın Orta Cüz'ünün Kıpçak boyunun Tori koluna mensup Şatı Uruğu'na dahil bir sülaleden gelir. 1941 yılında Berlin'de öldü.
1921-1942 yılları arasında Fransa’da fikri mücadelesine devam eden ünlü Kazak düşence adamı olan Mustafa ÇOKAY, siyasi hayatı boyunca Kazakistan’ın Milli ve manevi çıkarları için yılmadan usanmadan ve bıkmadan kutlu mücadelesine devam etmiş ve bu kutlu davası için uzun sene Fransa’da gurbetlik çekmiştir. Ünlü Kazak Tarihçilerimizden Mimar Sinan Üniversitesi’nde görevli Prof.Dr. Abdülvahap Kara hocamız bu konu hakkında derin bir araştırma yapmaya koyulmuştur. Hocamızın yaptığı araştırmalar iyice derinleşmiş ve Mustafa ÇOKAY’ın Fransa’da ölmeden önceki yaşamı iyice mercek altına alınmıştır. Hocamızın Fransa’ya gidip oradaki arşivden Mustafa ÇOKAY hakkında araştırma yapma süreci de bir hayli çetrefilli ve ilginçtir. Fransa’da birçok yerden Belediyeden, Valilikten vs. Mustafa ÇOKAY’ın oturduğu yer ile ilgili bilgi istemiş, ancak ÇOKAY’ın siyasi düşüncelerinden ve siyasi kimliğinden ötürü hocamıza çokta yardım edilememiştir. Lakin hocamız bu konuya o kadar çok bağlanmıştır ve inanmıştır ki bir şekilde bu yaşadığı yeri yani evini bulmak için epey yol aramış ve en sonunda da muhteşem bir çözüm yolu bulmuştur. Fransa’da her yıl verilen vergilerden kimin nerde oturduğu adresi vs. hepsi çıkmaktadır. Hocamızda Mustafa ÇOKAY’ın hangi yıllar da Fransa’da oturup vergi verdiğini araştırmış ve sonunda da Mustafa ÇOKAY’ın oturduğu yeri ve evi bulmuştur.
Daha sonra ise buranın yani yaşadığı evinin kapısına Mustafa ÇOKAY’ı da anlatan ve onun hatırasını yaşatan ve de tanıtan bir kısa özgeçmiş yazdırmak istemiş, lakin bunun için Belediye izin vermemiştir. Bunun üzerine hocamız bir dizi temaslarda bulunmuş ve bu temaslar hocamızın Kazakistan’a gidip oradaki yetkililerle görüşmesine kadar devam etmiştir. Daha sonra hocamız Kazakistan’ın en yüksek tirajlı gazetesine de bu konu hakkında bilgi vermiş ve verdiği bilgiler de yayınlanmıştır. Bunun üzerine hocamızın yüksek gayretleri sonucu dönemin Kazakistan Kültür Bakanı, Fransa’da ki yetkililerle bizzat temaslarda bulunarak, Mustafa ÇOKAY’ın yaşadığı evin önüne onu temsil eden bir heykel yaptırmıştır. Hocamızın gayretleri ile Kazakistan’ın önemli şahsiyetlerinden Mustafa ÇOKAY’ın hatırası Fransa’da ölümsüz hale gelmiştir. Hocamızın azmi pek çok araştırmacılara ve Tarihçilere de örnek teşkil edecek bir durumdur. Daha sonra hocamız bununla da yetinmeyip, sürdürdüğü temaslar neticesinde Fransa’da bir de Mustafa ÇOKAY parkı açılmasına vesile olmuştur.
Baktığımız zaman geçmişte bizimde (Namık Kemal gibi) Fransa’da yaşayan ve orada önemli işler yapan değerli şahsiyetlerimizde bulunmaktadır. Ancak Mustafa ÇOKAY’ı araştıran ünlü Tarihçimiz Prof.Dr. Abdülvahap Kara hoca gibi azmedip buralarda yaşamış olan ünlü şahsiyetlerimizi araştıran Tarihçiler, burada o değerlerimiz adına herhangi bir çalışma yapma zahmetini maalesef göstermemişler ve onların değerli hatırasına katkı sağlamak içinde özveri göstermemişlerdir. Bizim de Fransa’da bir Namık Kemal büstü veya parkı olsa fena mı olur? Orada kendisini tanıtsak hatırasını yad etsek kötü mü olur? Neyse umarım en kısa zamanda Tarihi şahsiyetlerimiz için bu tarz araştırmalar yapan yürekli, azimli, inançlı ve korkusuz Tarihçilerimiz çoğalır. Kısacası Abdülvahap Hocalara bu Ülkede ihtiyaç çok.
Ve son söz: ‘’İnanmak, Başarmanın Yarısıdır.’’
İstanbul Times / Koray KAMACI